Emekli maaşı ile asgari ücret arasındaki uçurumun hikayesi! (II)

Önceki yazımızda 1999 yılında yürürlüğe giren 4447 sayılı yasa kapsamında emekli maaşları Türkiye’nin her yıl milli gelirindeki artışın yüzde 100 oranının yansıtıldığını anlatmıştık. Ancak, 2008 yılında çıkarılan 5754 sayılı yasa ile bu oranın yüzde 30’lar seviyesine çekildiğini belirtmiştik. Daha vahim olanın ise 1999 ile 2008 arasında geçen 9 yılda emekli maaşlarına yüzde 24 fazladan ödeme yapıldığı gerekçesiyle geri alınması olduğunu dile getirmiştik.

Şimdi aslında kök maaş olarak da bilinen 5 bin 500 lira emekli maaşı, bakmakla yükümlü olduğu kişilere kalmayacak emekliye 2 bin lira eklenerek 7 bin 500 liraya çıkarılan en düşük emekli maaşının neti 11 bin 402 lira olan asgari ücretin bugün yüzde 52 altında kalışına yol açan hikayeyi anlatmaya devam edelim...

2008 sorunların başladığı dönem oldu

2008’deki yeni sistemde aylık, ortalama aylık kazancın aylık bağlama oranı ile çarpılması sonucun hesaplanması ve “Aylık=Ortalama Aylık Kazanç x Aylık Bağlama Oranı” şeklinde formüle edilmesi yöntemi izlenmeye başlandı. Böylece, aylık bağlama oranına bağlı olarak reform öncesi çalışması olanlar ile reform sonrası çalışması geçenlerin emekli aylıklarında ciddi farklar oluşturdu.

Yapılan düzenlemelerin birçoğu ile bu durum düzeltilmeye çalışılırken, başka yerlerde sorunlar ortaya çıktı. Mesela prim gün sayısını tamamlayan sigortalıların aktif çalışma yaşamından çekilerek, yeni insanlara iş imkânı sağlanması düşünülmüştü.

Ancak başka bir gerçek durumun göz ardı edildiği görüldü: Kişi prim gün sayısını tamamlamış yaşını veya sigortalılık süresinin dolmasını beklerken maddi geçimini nasıl sağlayacağı konusuydu.

En düşük emekli maaşı yıllar içinde nasıl değişti?

Bu durum, kayıt dışı çalışmaya teşvikin önünü açtı. Çünkü kim aylığının düşmesini ister ki; siz çalışıyorsunuz prim ödüyorsunuz, prim ödeme gün sayınız artıyor ancak, sonuç itibariyle aylığınız düşüyor. Böyle bir sistemin sağlıklı olması beklenemezdi. Nitekim, son aylara kadar sıkıntıları süren emeklikte yaşa takılanlar (EYT) oluşumu bu düzenleme ile oluştu.

Resmi verilerde, emekli maaşlarının 20 yılda asgari ücret karşısında ciddi şekilde eridiğini gösteriyor. Bu kapsamda Sosyal Güvenlik Kurumu (SGK) ve Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı verilerine göre, Ocak 2002’de en düşük 4a emekli maaşı, 216,4 TL iken net aylık asgari ücret 163,6 TL idi. Bu durum, 4a’lı en düşük emekli maaşının, asgari ücretten yüzde 32.28 fazla olduğunu ortaya koyuyor.

Ocak 2003’te ise 4a en düşük emekli maaşı 332, asgari ücret ise 226 liraydı. Buna göre, 20 yıl önce 4a’lı en düşük emekli maaşı, asgari ücretten yüzde 47 fazlaydı. Bu yılın (2023) Ocak ayında yüzde 50 artışla aylık net asgari ücret 8 bin 507 lira oldu. Bu artış 4a’lı emekli maaşlarında yüzde 30’da kaldı ve en düşük emekli maaşı ise 5 bin 871 liraya çıktı. Asgari ücret en düşük emekli aylığından yüzde 44.9 fazla oldu.

14 Mayıs 2023 seçimine haftalar kala Cumhurbaşkanı Erdoğan, 5 bin 500 lira olan en düşük emekli maaşının 7 bin 500 liraya çıkardı. Böylece 8 bin 507 lira olan asgari ücret karşısında 7 bin 500 lira ile en düşük emekli aylığı arasındaki fark yüzde 13,4 asgari ücret lehine korundu.

Zam değil; tamamlama

Son olarak en düşük emekli maaşı devlet desteğiyle birlikte temmuz 2023 tarihinde 7 bin 500 liraya yükseldi. Emeklilerin asıl maaşı, 5 bin 500 lira ile aslında bundan daha düşük. 5 bin 500 liraya “kök aylık” deniliyor. Bu konuda da şimdilik ciddi bir bilmece yaşanıyor.

Bu durum, ocak ve temmuz aylarında yapılan zamlarda kendini gösteriyor. 1 Temmuz itibarıyla emekliye, enflasyon oranında artış yapıldı. En düşük emekli aylığına da temmuz zammı, kök aylık üzerinden yansıtıldı. Kök aylık 5 bin liraysa, yüzde 25 zam geldi ama emekli maaşı 7 bin lira oldu. Bu kişi hâlâ 7 bin 500 lira almaya devam ediyor. Yani yüzde 25 zam almış olmasına rağmen maaşı artmamış oldu. Ancak hükümet yine “tamamlama” kararı alırsa yeni bir maaş belirlenecek.

Asgari ücret, emekli maaşını ilk olarak 2016’da geçti

Son olarak da sizlere asgari ücretin emekli maaşlarını geçişinin yaşandığı ücret değişimini anlatalım!

2001-2023 yılları arasında asgari ücret ile 4a SSK’lı en düşük emekli maaşını karşılaştırıldığı zaman ortaya çıkan sonuç şöyle:

Ekonomik krizin yaşandığı 2001’de 4a’lı en düşük emekli maaşı, asgari ücretin 1,5 katından fazla iken, bu oran 2002’de 1,31 katı, 2003’te 1,47 katıydı.

2008’de başlatılan kademeli düşüşle birlikte emekli maaşının asgari ücrete oranı 2015’te 1,09’a kadar geriledi. Yani iki maaş arasındaki fark neredeyse kapanmaya başladı. 2016’dabir ilk gerçekleşti ve asgari ücret en düşük emekli maaşını geride bıraktı. Asgari ücret emekli maaşından 0,97 kat fazla oldu.

2021’de 0,86’ya kadar gerileyen oran, 2023’ün başında 0,69’a kadar düşüş sergiledi. En düşük emekli maaşının 7 bin 500 liraya tamamlanmasıyla iki maaş arasındaki oran tekrardan 0,88’e yükseldi.

Neticede 2003’te 4a’lı en düşük emekli maaşı, asgari ücretten yüzde 47 fazlaydı. Şimdi ise durum tam tersine dönmüş durumda. Asgari ücret en düşük emekli maaşından yüzde 13 daha fazla.