Sokakta yürüyorsunuz. Birden deli bir yağmur bastırdı… Tedbirsizsiniz. Ne yağmuru direk içinize geçirmeyecek bir giysi var üzerinizde ne de şemsiye… Ne yaparsınız? Sığınacak bir yer ararsınız yağmur geçene, en azından 'tavsayana' kadar zaman geçirmek için… Bir saçak altı, han girişi, kahvehane, pastane… Saçakaltında ya da han girişinde yer bulabilirseniz işiniz kolay da kahvehane, pastane ya da günümüzdeki moda adıyla bir 'cafe'ye girmişseniz bir şeyler içmeniz, yemeniz gerekir. Garsonlar hemen bitiverirler başınızda…
Ya paranız yoksa!
Bir çay parası bile olmaz mı insanın cebinde?
Olmayabilir!
***
İşte böyle bir öyküsü var Ankara'da açılan ilk pastanenin.
Rizeli Matrakçıoğluları'ndan Ali Rıza Bey, bir gün Ankara'da yağmura yakalanır.
Yok öyle yoksul birisi değildir gerçekte. Avrupa'da hanlar, hamamlar, apartmanlar yapmıştır. Ankara'da da… Yapmıştır ama Ankara'ya geldiğinde çok az parası vardır cebinde.
Yağmurdan kaçıp sığındığı bir kahveden çıkartılınca bir pastane açmaya karar vermiştir. Açmıştır da…
Ankara'da ama adı 'İstanbul' olan, Ulus'ta, Karaoğlan Caddesi'nde 1923 yılında açılan pastanedir bu…
Yahya Akengin şöyle anlatır o serüveni:
'İstanbul Pastanesi'nin sahibinin bir hikayesi vardır. Bu kişi öyle sıkı bir yağmurda barınacak bir yer arar. Bir kahveye sığınır, fakat cebinde beş kuruşu yoktur. Garson gelir, çay getirir. 'İçmiyorum' der, 'içmiyorsan çık' der garson ve çıkar adam. Yine o yağmurun altında yürür. Karar verir, bir gün böyle bir mekan açarsam –ki açacağım diye düşünür– asla ve asla müşteriye bir şey içme, bir şey ısmarlama mecburiyeti getirmeyeceğim diye düşünür. Onun üzerine fırsat ele geçince İstanbul Pastanesi'ni açar. Ve gelenlere gidenlere sormaz. İnsanlar saatlerce oturur, bir bardak bir şey içmeden çıkabilir pastaneden.'
***
Pastanenin 1923'ten 1955'e kadar süren serüveni, Ankara'daki edebiyat yaşamının da bir parçası olur. Bir edebiyat mahfiline dönüşmüştür orası.
Bunda, on-onbeş şair söyleşirken yalnızca üç-dördü çay kahve içse de saatlerce süren söyleşide rahatsız edici, 'Bir şey de içmiyorsunuz… Kalkın gidin!' diyen bir garson bakışı olmamasının da etkisi var mıdır?
Vardır elbette…
Enver Behnan Şapolyo'ya göre bir 'münevverler kulübü'dür orası. İstanbul basınının ustalarından Hikmet Feridun Es'e göre, 'dostluk ve ahbaplık borsası'… Mehmet Çınarlı'ya göre, 'cümle ehl-i dilin buluştuğu' bir yer.
Kimler uğramamıştır ki İstanbul Pastanesi'ne...
Yahya Kemal Beyatlı, Hüseyin Rahmi Gürpınar, Ahmet Rasim, Ahmet Hamdi Tanpınar, Suut Kemal Yetkin, Ahmet Kutsi Tecer, Nurullah Ataç, Faruk Nafiz Çamlıbel, Behçet Kemal Çağlar, Sadri Ertem, Aka Gündüz, Enis Behiç Koryürek, Şevket Hıfzı Rado, Samet Ağaoğlu, Hasan Âli Yücel, Sabahattin Ali, Nahid Sırrı Örik, Namdar Rahmi Karatay, Refik Fenmen, Enver Behnan Şapolyo, Ahmet Muhip Dıranas, Cahit Sıtkı Tarancı, Suat Taşer, Nevzad Sudi, Yaşar Nabi Nayır, Necip Fazıl Kısakürek, Sezai Karakoç, Ahmet Oktay, Yılmaz Gruda, Remzi Oğuz Arık, Mehmet Çınarlı, İlhan Geçer, Halil Soyuer, Munis Faik Ozansoy, Gültekin Samanoğlu, Arif Nihat Asya, Malik Aksel, Ümit Yaşar Oğuzcan, Ayhan Hünalp, Çetin Altan, Osman Attila, Mustafa Seyit Sutüven, Feyzi Halıcı, Bekir Sıtkı Erdoğan, Ahmet Tufan Şentürk, Abdullah Rıza Ergüven.'
Böyle uzayıp gidiyor liste.
Bakar mısınız?
Tam da edebiyat müzesi yapılacak bir yermiş değil mi?
Öyle de…
Ulus İşhanı'nın yapımı sırasında yok edilivermiştir.
Hayali bir müze şimdi…
***
Ankara'daki İstanbul Pastanesi adına ne çok rastlamıştım yazar-şair anılarında… Ama derli toplu bir bilgi yoktu elimde. Şimdi var. Üstelik yalnızca İstanbul Pastanesi değil, Ankara'nın edebiyat mahfiline dönüşmüş pastaneleri, kahveleri, meyhaneleri v.b. ile ilgili derli toplu bilgilere ulaştığım bir kaynak. Bu yazıya kaynak olan bir kitap…
Lisans ve doktora eğitimini Gazi Üniversitesi'nde tamamlayan Necati Tonga'nın titiz bir çalışmanın ürünü olan 'Bir Edebî Muhit Olarak Ankara' (*) kitabı…
Ankara kütüphanesi için vazgeçilmez bir kitap…
_______________
(*) Necati Tonga, 'Bir Edebî Muhit Olarak Ankara', Çolpan Kitap, Birinci Basım: Ağustos 2019, Ankara.
