Dünyayı, maymun çiçeği hastalığı endişesi sardı. Bu hastalık ülkemizde henüz görülmemiş olsa da, 2020 de başlayan Kovid-19 pandemisi nedeniyle artık herkesin bir pandemi fobisi var. Bu nedenle Başkent olarak Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi Tıp Fakültesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Tuba Dal’a Maymun çiçeğine ilişkin sorularımızı yönelttik. Prof. Dr. Dal, “Maymun çiçeği (mpox) virüsü insanlarda çiçek hastalığına benzer semptomlara neden olan ortopoksvirüs ailesinin bir üyesi olan bir virüstür. Bu virüsün neden olduğu hastalığa da maymun çiçeği hastalığı diyoruz. Bu hastalığın semptomlarının şiddeti çiçek hastalığı kadar şiddetli değildir. Bu virüs yeni keşfedilmedi.” Dedi. Dal, virüsün kimlerde öldürücü etkide olduğuna ilişkin, “Özellikle küçük çocuklarda ölüm oranları daha yüksektir. Bağışıklık sistemleri zayıflamış kişiler, bir yaşından küçük çocuklar, egzama öyküsü olan kişiler, hamile olan kişiler riskli gruplardır. Bu gruplarda cilt lezyonları sonrası ciddi bakteriyel enfeksiyonlara, beyin tutulumuna (ensefalit), kalp tutulumuna (miyokardit) veya akciğerler enfeksiyonuna (zatürre) bağlı ölümler olabilir. Göz problemleri ortaya çıkabilir.” diye konuştu.
Maymun çiçeği hastalığı nedir?
Maymun çiçeği (mpox) virüsü insanlarda çiçek hastalığına benzer semptomlara neden olan ortopoksvirüs ailesinin bir üyesi olan bir virüstür. Bu virüsün neden olduğu hastalığa da maymun çiçeği hastalığı diyoruz. Bu hastalığın semptomlarının şiddeti çiçek hastalığı kadar şiddetli değildir. Bu virüs yeni keşfedilmedi. Maymun çiçeği hastalığı özellikle Kongo Havzası yani Orta Afrika ve Batı Afrika’da görülmektedir. Ancak Mayıs 2022'den sonra Afrika bölgesi dışında da olgular görülmeye başlandı.
Çiçek hastalığıyla bir ilgisi var mı? Çiçek hastalığı ile maymun çiçeği hastalığı arasındaki fark nedir?
Çiçek hastalığı (Smallpox), ortopoksvirüs ailesinden variola virüsünün neden olduğu akut bulaşıcı bir hastalıktır. İnsanlığın bildiği en yıkıcı hastalıklardan biriydi ve milyonlarca ölüme neden oldu. Dünya Sağlık Örgütü, 1967'de çiçek hastalığını ortadan kaldırmak için yoğunlaştırılmış bir plan başlattı. Birkaç yıl boyunca dünya çapında yaygın aşılama ve gözetim yapıldı. 1980'de DSÖ, çiçek hastalığının ortadan kalktığını ilan etti. Çiçek hastalığının erken belirtileri arasında yüksek ateş, yorgunluk ve şiddetli sırt ağrısı ve karın ağrısı ve kusma bulunur. Bu hastalıkta, berrak bir sıvıyla dolu şişliklerden oluşan karakteristik döküntüler olur, bunlar irinle dolar ve sonunda kuruyup düşen bir kabuk oluşturur. Döküntü yüz ve ellerde başlar, daha sonra vücudun geri kalanına yayılır. Burun ve ağız mukoza zarlarında lezyonlar gelişir ve kısa bir süre sonra ülserleşir. Çiçek hastalığı, enfekte kişilerle yakın temas veya bulaşıcı damlacıklar yoluyla kişiden kişiye bulaşır. İnterstisyel akciğer hastalığı ve böbrek hastalığı gibi nedenlerle yüzde 30'larda ölümcül seyredebilir. Bu hastalıkta semptomlar çiçek hastalığı kadar şiddetli değildir ve ölüm oranları daha düşüktür.
Maymun çiçeği hastalığı nasıl bulaşır?
Mpox, hayvanlardan insanlara bulaşan bir zoonozdur. Maymun çiçeği virüsü sincaplar, Gambiya keseli sıçanları, fareler, maymunlarda bulunmuştur. Hastalık özellikle virüsü taşıyan bu hayvanların bulunduğu tropikal yağmur ormanlarına yakın yerlerde yaşayan insanlarda gözlenmektedir. İnsandan insana bulaş vücut sıvılarıyla, ciltteki veya ağız veya boğaz gibi iç mukoza yüzeylerindeki lezyonlarla, solunum damlacıklarıyla ve kontamine (nesnelerin üzerinde olması) temas yoluyla olur. Cinsel yolla bulaştığı ve salgınlara neden olduğu unutulmamalıdır.
Dünya Sağlık Örgütü bu hastalıkla ilgili neden acil durum ilan etti?
Dünyada bu konunun acil durum ilan edilmesinin nedeni daha öne Afrika’nın hastalığı olan bu enfeksiyonun dünyada farklı bölgelerde yayılmasıdır. Günümüzde seyahatler, göçler, savaşlar, iklim değişikliği, doğal afetler gibi nedenlerle insan ve hayvan hareketliliği artmıştır. Amerika, Asya, Avrupa, Orta Doğu’dan olgular bildirilmiştir. Yani artık konu bir dünya sorunudur.
PANDEMİYE DÖNER Mİ?
Kovid-19 gibi bir pandemi yaşanır mı bu konuda endişe etmeli miyiz, siz ne düşünürsünüz?
Maymun çiçeği hastalığı virüsü solunum damlacıkları veya kontamine yatak veya giysilerle temas yoluyla yayılabilir. Ancak bildiğimiz kadarıyla Kovid-19 gibi havadan yayılmıyor. Bu virüs, Kovid-19’un aksine maymun çiçeği, enfekte kişi semptomatik hale gelene kadar bulaşıcı değildir. Nihayetinde bu virüsle ilgili şimdilik Kovid-19 gibi çok sayıda ölüme yol açan bir pandemi beklenmiyor.
Maymun çiçeği hastalığı nasıl seyreder yani kliniği nedir?
Mpox (maymun çiçeği), ateş, yaygın döküntü ve şişmiş lenf düğümleri ile kendini gösterir. Mpox'un kuluçka süresi, yani virüsle karşılaştıktan sonra semptomların başlamasına kadar geçen süre 5 ila 21 gündür. Hastalığın ateşli dönemi 1-3 gün sürebilir. Bu dönemde yoğun baş ağrısı, lenfadenopati (lenf düğümlerinin şişmesi), sırt ağrısı, kas ağrısı ve yoğun enerji eksikliği gibi semptomlar gözlenebilir. Ateşli aşamayı, 2 ila 4 hafta süren cilt döküntü aşaması takip eder. Lezyonlar maküllerden (düz tabanlı lezyonlar) papüllere (kabartılmış sert ağrılı lezyonlar), veziküllere (berrak sıvı ile dolu) ve püstüllere (irinle dolu) dönüşür ve ardından kabuklanır.
Maymun çiçeği hastalığı öldürücü mü? En çok kimler risk altındadır?
Bildirilen olgularda ölüm oranı yüzde 0 ile yüzde 11 arasında değişmektedir. Özellikle küçük çocuklarda ölüm oranları daha yüksektir. Bağışıklık sistemleri zayıflamış kişiler, bir yaşından küçük çocuklar, egzama öyküsü olan kişiler, hamile olan kişiler riskli gruplardır. Bu gruplarda cilt lezyonları sonrası ciddi bakteriyel enfeksiyonlara, beyin tutulumuna (ensefalit), kalp tutulumuna (miyokardit) veya akciğerler enfeksiyonuna (zatürre) bağlı ölümler olabilir. Göz problemleri ortaya çıkabilir.
Mpox (maymun çiçeği) hastalarının tedavisi nasıldır?
Hastalığın hedefe yönelik kesin bir tedavisi yoktur. Mpox'a karşı etkili olabilecek çeşitli tedaviler geliştirilmekte ve test edilmektedir. Bu nedenle semptomlara bağlı olarak destekleyici tedavi önerilmektedir.
Maymun çiçeği hastalığının tanısı nasıldır?
Klinik mikrobiyolojide moleküler yöntemlerin gelişmesiyle bu hastalığın tanısı mümkündür. Polimeraz zincir reaksiyonu (PCR) ile viral DNA'nın tespiti, mpox için tercih edilen laboratuvar testidir. En iyi teşhis örnekleri doğrudan döküntüden alınan örneklerdir. Mevcut antijen ve antikor tespiti yöntemleri ortopoksvirüsler arasında ayrım yapmadığından yararlı olmayabilir.
ÜLKEMİZ BU AŞIYI ÜRETME KONUSUNDA ADIM ATMALI
Mpox (maymun çiçeği) hastalığına karşı neler yapılmalı, bu hastalıktan nasıl korunuruz?
Mpox'un önlenmesi ve kontrolü için öncelikle toplumun ve sağlık çalışanlarının farkındalığını artırmalıyız. Bu hastalıktan korunmak için enfekte kişilerle veya kontamine malzemelerle yakın temastan kaçınılmalıdır. Hasta bakımı sırasında eldiven ve diğer kişisel koruyucu giysiler ve ekipmanlar giyilmelidir. Ayrıca hasta veya ölü hayvanlarla temastan kaçınılmalı ve hayvan eti veya parçaları içeren tüm yiyecekler yenmeden önce uygun şekilde pişirilmelidir.
Daha önce çiçek aşısı olanlar maymun çiçeği virüsüne karşı korunur mu? Aşı mevcut mudur, gerekli midir?
Geçmişte uygulanan çiçek aşılamasının sonlandırılması sonucunda popülasyonlar mpox'a karşı daha duyarlı hale gelmiştir. Çiçek aşısı için yapılan vaksinya virüsü bazlı aşının mpox'u önlemede yüzde 85 etkili olduğu gösterilmiştir. Çocukluk çağında çiçek hastalığına karşı aşılanmış aile ve toplum üyeleri mpox'a karşı bir miktar korumaya sahip olabilir. Bazı ülkelerin risk altındaki kişilerin aşılanması için önerdiği mpox'a karşı üretilmiş aşılar bulunmaktadır. Mpox ve çiçek hastalığı enfeksiyonlarına karşı koruma sağlamak için geliştirilen 2 dozluk bir aşı mevcuttur. Bu aşıya ulaşım sınırlıdır. Bu nedenle ülkemizin bu aşıyı üretme ve temin konusunda adımlar atması yerinde olur. Özellikle riskli gruplar için gerekebilir.
