Ebru APALAK
Doğrulama platformu teyit.org, Etkiniz AB Programı kapsamında Avrupa Birliği’nin finansal desteğiyle Mozilla Vakfı’nın “YouTube Pişmanlıkları” raporunu Türkçeye çevirdi. “YouTube Pişmanlıkları: YouTube’un öneri algoritmalarına dair kitle kaynaklı bir inceleme” başlıklı rapor, dünyanın en çok ziyaret edilen ikinci web sitesi YouTube’un öneri algoritmasını veri analizi ve birçok vaka incelemesiyle değerlendiriyor.
Cansen Mavituna’nın çevirdiği raporun “Yönetici özeti” bölümüne göre algoritma, yapay zekâ destekli önerilerle günlük 700 milyon saate karşılık gelen platformdaki toplam izlenme süresinin yüzde 70’ini sağlıyor. Özellikle sağlık ve siyaset alanlarında dezenformasyona neden olan, nefret söylemi üreten içerikler, önerilerle tüm dünyaya yayılıyor. Bu bölümde YouTube’un söz konusu içeriklerle ilgili eleştirileri eylemsizlik ve gizlilikle yanıtladığı ifade edilerek, Mozilla’nın platformu algoritmaya dair daha şeffaf olmaya ve araştırmacıların platformu incelemesine izin vermesi gerektiğini savunduğu hatırlatıldı. Algoritmanın insanlara verebileceği zararları daha iyi anlamak amacıyla bir tarayıcı eklentisi ve kitle kaynaklı araştırma projesi Pişmanlık Bildiri aracını devreye soktuğundan söz edildi. Pişmanlık Bildiri aracı ile YouTube gözlemcisi olan 37 bin 380 kullanıcı, Mozilla araştırmacılarının incelemesi için YouTube’da yaşadıkları pişmanlık veren deneyimlerine ilişkin verileri paylaştı. Böylece Mozilla, algoritmaya ilişkin bugüne kadarki en büyük kitle kaynaklı araştırmayı yürüttü. Araştırma gönüllüleri, Haziran 2020-Mayıs 2021 tarihlerinde 91 ülkeden 3 bin 362 olumsuz videoyu araca iletti.
BULGULAR NE SÖYLÜYOR?
Araştırma sonucunda ulaşılan üç ana bulgu ise şöyle:
- Gönüllülerin ilettiği çeşitli kategorilere yayılan, en sık karşılaşılan YouTube Pişmanlık kategorileri arasında dezenformasyon, şiddet görüntüleri veya rahatsız edici içerik, nefret söylemi ve dolandırıcılık bulunuyor.
- Pişmanlık bildirimlerinin yüzde 71’i, YouTube’un öneri sisteminin gönüllülere önerdiği videolar arasından geldi. Önerilen videoların bildirilme ihtimali, gönüllülerin kendi aradıkları videoları bildirme olasılığından yüzde 40 daha yüksek çıktı. Birkaç vakada ise, platformun kendi Topluluk Kuralları’nı ihlâl eden veya daha önce izlenen videolarla ilgisiz içerikleri tavsiye ettiği görüldü.
- İngilizce konuşmayan kullanıcılar daha fazla etkileniyor. Ana dili İngilizce olmayan Brezilya, Almanya ve Fransa gibi ülkelerde YouTube’da karşısına çıkan içeriklerden rahatsız olduğunu ifade edenlerin oranı yüzde 60 daha yüksek ve pandemiyle bağlantılı. Pişmanlıklar, özellikle İngilizce dışındaki dillerde yaygın.
Raporda, Vakfın tek amacının sorunu belirlemek olmadığı vurgulandı. Sorunun çözülmesine yardımcı olmak istendiği belirtilerek, raporun “Tavsiyeler” bölümünde
YouTube gibi diğer internet platformlarının, politikacılar ve bireylere yararlanabilecekleri bir kılavuz sunuldu.
RAPOR, NE ÖNERİYOR?
Kılavuzda yer alan tavsiyelerden bazıları şöyle:
“Platformlar, araştırmacıların öneri sistemini denetlemesine izin vermeli. Öneri sistemlerinin nasıl işlediğine dair bilgileri paylaşmanın yanı sıra sorunlara ve zaman içindeki iyileştirmelere dair yeterli bilgi veren şeffaflık raporları yayınlamalı.
Politikacılar, YouTube’un öneri algoritmalarının bağımsız bir şekilde incelenmesine imkân sağlayacak bilgileri paylaşmasını ve araçları geliştirmesini sağlamalı. Platformları incelemek için alternatif yöntemlere başvuran araştırmacıları, gazetecileri ve gözlemcileri korumalı.
Bireyler, kendileri ve aileleri için gerekli kontrolleri sağladıklarından emin olmak için YouTube ve Google’daki veri ayarlarını güncellemeli.”
“YOUTUBE, YANLIŞ YAKLAŞIMI SEÇTİĞİNİ GÖSTERDİ”
Raporun “Sonuç” bölümünde YouTube algoritmasının “bireyler ve toplumların inandıklarını şekillendirmede rolü” üzerinde duruldu. Algoritmanın sebep olduğu zararlara dikkat çekilerek, şu ifadeler kullanıldı:
“Eğer bu deneyimler, araştırmamızın ortaya koyduğu kadar sık yaşanıyorsa ve diğer yapay zekâ sistemlerinde de ortaya çıkıyorsa (Google’ın öneri yapay zekasının ticari vaatleri düşünüldüğünde gerçekçi bir çıkarım bu), sonuçların ciddi olacağı kesin.”
Uzmanlara göre ortaya çıkan sorunların hata olmadığı, sorunların YouTube’un algoritmasının “tam olarak gerektiği gibi çalışmasının bir sonucu” olduğu belirtildi. Ticari fayda odaklı algoritmalarla “insanların iyiliği için geliştirilen algoritmalar”ın birbirinden farklı olduğu kaydedildi. Algoritmaların gerekli denetimler yapılmadan ve şeffaflık sağlanmadan kullanılmaması gerektiği vurgulandı.
Kâr amacı gütmeyen, açık kaynaklı Mozilla tasarılarına destek veren Mozilla Vakfı’nın bu araştırmayı yapmaya mecbur kalmaması gerektiği dile getirildi. Raporda YouTube’un şeffaf olmayan, denetime kapalı yaklaşımı eleştirilerek, şu ifadelere yer verildi:
“YouTube’un Silikon Vadisi’ndeki toplantı odalarında verdiği kararlar, dünyanın her yerindeki insanları etkiliyor ve etkilenen bu insanlar alınan kararlara dair bilgi ve söz hakkına sahip olmayı hak ediyor. YouTube, bu sorumluluğu üstlenme konusunda yanlış yaklaşımı seçtiğini açıkça gösterdi. Doğru yaklaşıma ulaşmanın yolu daha şeffaf, denetime açık ve saygılı olmaktan geçiyor.”
Raporun tamamına https://md.teyit.org/file/teyit-mozilla-youtube-pismanliklari.pdf adresinden erişilebilir.