• Febril Konvülziyon nedir?
Febril konvülziyon (Ateşli nöbetler-Havale) 3 ay-6 yaş arasındaki çocuklarda, ateşe bağlı ortaya çıkan, yaşa bağımlı nöbetlerdir. Belli bir yaş aralığında görülür. Ateşin nedeni çocukluk çağında görülen herhangi bir enfeksiyon olabilir. Çocukluk çağı nöbetlerinin en sık nedenidir. Erkek çocuklarda biraz daha sık görülmektedir.
• Görülme sıklığı nedir?
Febril konvülziyon, 5 yaşın altındaki yüz çocuğun 2 ila 5'inde görülen bir problemdir. Erkek çocuklarda biraz daha sık görülmektedir. Nöbet eşiğinin düşük olduğu, enfeksiyonlara eğilimin daha yüksek olduğu erken çocukluk yaşlarında (3 ay-6 yaş) sık görülmekte olup 18-22 aylarda pik yapmaktadır. Nöbet sıklıkla ateşin hızla yükseldiği dönemde olmaktadır. Nöbetler genellikle ateşli hastalığın ilk gününde ortaya çıkmaktadır, yüzde 44 ilk saat içerisinde görülmektedir, yüzde 90 olguda nöbet üç yaşından önce görülmektedir. Nöbetler çoğu kez 5 dakika sürmekte yüzde 5 olguda 30 dakikayı geçmektedir.
• Febril Konvülziyon neden olur?
Febril konvülziyonların nedeni halen tam olarak bilinmemektedir. Bazı ailelerde febril konvülziyona genetik bir yatkınlık söz konusudur. Febril konvülziyon genetik geçişli olan, birden fazla genle geçiş gösteren bir durumdur. Ailede başka bireylerde de çocukken febril nöbet geçirme öyküsü vardır. Hastaların yüzde 24'ü febril konvülziyonlu birinci derece akrabaya sahiptir. Sadece yüzde 20'sinde aile hikayesi yoktur. Febril konvülziyonlu çocukların yüzde 10-20'sinde kardeşlerinde febril konvülziyon görülmektedir. Hem viral hem de bakteriyel enfeksiyonlar sırasında olmakla birlikte en sık viral bir üst solunum yolu enfeksiyonu ile birlikte meydana gelmektedir.
• Febril Konvülziyon ne şekilde görülür?
Tipik bir havale sırasında çocuk bilincini (şuurunu) kaybeder, kol ve bacakları kasılır. Birkaç saniye sonra, kol ve bacaklarla yüzde ritmik kasılmalar olmaya başlar. Bir süre sonra da bütün belirtiler kaybolur ve çocuk yarım saat kadar süren uykuya dalabilir. Ateşin yüksekliği ile havale geçirme arasında her zaman bir ilişki yoktur. Yani bazılarında çok yüksek ateşte havale olmazken, bazı bebeklerde daha düşük ateşle bile havaleye rastlanabilir. Eskiden, havale geçiren çocuklarda mutlaka beyin hasarı kalacağı düşünülürken, bunun doğru olmadığı artık anlaşıldı. Önemli olan havalenin kendisi değil, havaleye neden olan hastalıktır. Ateşin nedeni olan hastalık iyi tedavi edilmediği takdirde hasar kalabilir. Ateşli havale çoğu kez kısa sürdüğünden beyin hasarına ve gelişim geriliğine neden olmaz. 15 dakikadan kısa süren, gün içinde yinelemeyen havale için 'Basit ateşli havale' deyimi kullanılır. Tekrarlayan ve uzun süren havale nöbetleri 'Kompleks ateşli havale' olarak adlandırılır. Basit ateşli havaleler iyi huyludur ve iz bırakmadan geçer. Epilepsiye (sara nöbetleri) dönüşme riski çok azdır, genellikle ilaç tedavisi gerekmez. Tekrarlayan basit ateşli havale geçiren çocuklarda epilepsi gelişme olasılığı yüzde 2'dir.
• Peki, bu nöbetler beyne zarar verir mi?
Febril nöbetler çok kısa sürdüğü için beyne zarar vermez. Ancak 30 dakikayı aşan bir nöbet beyinde zararlanmaya yol açar.
• Çocuklarda bu nöbetlerin tekrarlanma riski neye bağlıdır?
Hastaların yüzde 70'i ömründe bir kez febril nöbet geçirir. Ancak yüz hastanın on kadarı, iki veya daha fazla sayıda nöbet geçirir. Bu yüzden ailenin çok telaşlanmaması gereken bir durumdur. Bir kere ateşli nöbet geçiren çocukta yüzde 25-50 oranında nöbetin tekrarlama riski vardır. Küçük yaşta başlayan nöbetlerde tekrar riski daha yüksektir. Ailede nöbet geçiren kişi varsa tekrar riski yüzde 50 artar. Nöbetlerin yüzde 50'si ilk 6 ay içinde tekrarlar. Bir nöbet ne kadar tekrarlarsa tekrarlama riski de o kadar artar. Ateşli havale uzun sürerse (15 dakikadan beyin hasarı ve epilepsi riski artar.
HAVALE SIRASINDA YAPILMASI GEREKENLER
• Birçok ebeveynin kafasını karıştıran bir sorun da çocuklar havale geçirirken yapılması gerekenlerdir. Buna yönelik nasıl bir yol izlenmelidir?
Çocuğunuz gözlerini bir noktaya dikip sizinle iletişimini kaybeder, ağzı köpürür, vücudunda kasılmalar meydana gelirse ilk yapılacak şey paniğe kapılmamaktır. Çocuğu güvende tutmak yapabileceğiniz en önemli yardımdır. Onu hemen bir yere yatırın, ayıltmaya çalışmayın, sağa sola koşup yalnız bırakmayın, yanında durun. Havale nöbeti anne ve babalar için korkutucu olabilir. Ancak bilmeniz gereken en önemli şey, havalenin çoğunlukla birkaç dakika sonra kendiliğinden geçeceğidir. Eğer bebeğin ateşi yüksekse, çocuğun giysilerini çıkartmak, özellikle koltuk altlarına ve kasıklarına olmak üzere tüm vücudu ıslatılmış bezlerle silmek yararlıdır. Soğuk su damarlarda büzülmeye yol açarak ateşin düşmesini engeller. Bu nedenle ılık su ile vücudu silme veya banyo yapılmalıdır. Havale geçiren bebekte ateşi düşürmek için kolonya, ispirto gibi alkollü maddeler kesinlikle kullanılmaz. Ayrıca ateş düşürmek için su dolu küvete sokmak da tehlikeli olabilir. Çocuğun nöbet sırasında hareketlerine engel olmaya çalışmayın. Nöbetin ne kadar sürdüğüne dikkat edin. Çocuk havale geçirirken genellikle bilincini kaybeder, yere düşer. Bu nedenle etrafa çarpıp zarar görmemesi için çocuğun etrafında kesici, sivri köşeli eşyalar varsa onları uzaklaştırın. Başının altına yastık, havlu ya da çarşaf gibi yumuşak bir şey yerleştirebilirsiniz. Çocuğu yavaşça bir yana doğru yatırarak kusmuğun nefes borusunu tıkamasını önleyin, böylece nefes yolları açık kalacaktır. Nefes alması güçleşirse, alt çenesini hareket ettirmeye çalışarak nefes almasına yardımcı olun. Çoğu insan, havale geçiren kişinin dilini ısıracağını ya da yutacağını ve nefes yolunun kapanacağını düşünür. Dil ısırma olursa da çok önemli değildir. Bunu önlemek için ağzına parmak ya da kaşık gibi sert cisimleri sokmak tehlikeli olabilir. Eğer ağzı kendiliğinden açılmış ise bükülmüş bir kumaşı araya hafifçe sokabilirsiniz. Bu uygulamada amaç solunum yollarının açık olmasını sağlamaktır. Yapay solunum yaptırmaya çalışmayın, hastanın solunumunun geri dönmemesi çok nadir bir durumdur. Genellikle havale bir kaç dakika içinde kendiliğinden duracaktır. Sabırla 2-5 dakika bekleyin. Havale 5 dakikada durmazsa çocuk dizler karına çekilmiş durumda ve yan olarak yatarken, derece koyar gibi makattan rektaldiazem (daha önce doktorunuzun belirlediği dozda) uygulanabilir. Bu ilaç nadir de olsa solunum durmasına yol açabileceğinden ilk yardım uygulamayı öğrenmeniz gerekmektedir. Çocuğun solunumu durmuşsa suni solunum yapılmalıdır. Eğer havale 3-5 dakikada durmuyorsa 112'ye haber vererek acil servisi olan en yakın hastaneye götürün.
• Febril Konvülziyon epilepsiye yol açar mı?
Nadiren bazı epilepsilerde önce febril nöbetler görülür. Bu hastaları, konuda uzmanlaşmış hekimler bilir ve aileyi yönlendirir.
• Febril Konvülziyonda EEG çekimi gerekli mi?
Febril konvülziyon tanısını koymak için EEG (Elektro ensefalogram) çekimine gerek yoktur. Hekiminiz gerekmediğini söylüyorsa, çocuğunuza EEG çektirmek için ısrarcı olmayınız. Çocuğunuzda EEG çekimi gerekip gerekmediği kararını hekiminiz verecektir.
• Febril Konvülziyonda tomografi gibi beyin görüntüleme tetkikleri gerekli mi?
Normalde gerekli değildir. Ancak hastanın özellikleri tipik bir febril konvülziyona uymuyorsa hekiminiz bu çekimi isteyebilir.
• Konunun uzmanlarının tedavi sürecinden bahseder misiniz?
Altta yatan hastalık tedavi edilmelidir. Nöbet tekrar riski yüksek olan hastalarda ilaç tedavisi gereklidir. Bunun için çocuk nöroloji uzmanı ile iletişime geçilmelidir. Tekrarlayan ateşli havalelerde, eğer ailede havale geçiren kişi varsa, çok uzun süreli havale olmuşsa, kasılmalar vücudun tek tarafındaysa ve havale sonrası kas güçsüzlüğü veya felç olduysa o zaman ayrıntılı tetkikler yapılıp EEG koruyucu tedaviye geçilir. Kompleks ateşli havale geçiren çocuklara uzunca bir süre (2 yıl) havale önleyici ilaç kullanılması gerekebilir.
