• Trans yağ nedir?
Trans yağ bir çeşit doymamış yağ asididir ve doğal yolla oluşan veya endüstriyel (yapay) olarak üretilen trans yağlar olmak üzere iki gruba ayrılır. Doğal trans yağlar et ve süt ürünleri gibi hayvansal gıdalarda az miktarda bulunur. Yapay trans yağlar ise bitkisel sıvı yağlara hidrojen eklenerek elde edilir ve bu yolla yağ raf ömrü ve tekrar ısıtılmaya karşı toleransı arttırılarak ticari cazibe kazanacak şekilde katılaştırılır.
• Yapay trans yağlar daha ucuz oluyor değil mi?
Aynen öyle. Yapay trans yağların daha ucuz olması da gıda endüstrisinde kullanımlarını arttırmaktadır. Endüstriyel olarak üretilen hidrojenize yağlardaki trans yağ içeriği yüzde 60'lara ulaşırken et ve süt ürünlerindeki doğal trans yağ içeriği yüzde 2-5 civarındadır. Başlangıçta düşük trans yağ içeriği bulunan sıvı yağların tekrar tekrar ısıtılması (örneğin; yemek yaparken, kızartmalarda) ek trans yağların oluşumuna neden olabilir.
• Günlük hayatta trans yağlarla nerelerde daha çok karşılaşıyoruz?
Günlük yaşamda tükettiğimiz pek çok ürün bu zararlı yapay trans yağları içermektedir. Fastfood tarzı ürünler, unlu mamuller (turtalar, bisküviler, pastalar, poğaçalar, kekler ve çörekler), kızarmış yiyecekler (patates kızartması, mücverler, tavuk nugget, bazı kebaplar), bazı süpermarket ürünleri; örneğin mikrodalga fırına verilmeye hazır patlamış mısır, bazı bisküviler, gofretler ve unlu mamuller, yağ ve sıvı yağlar (yarı katı yağ; kısmen hidrojenlenmiş sıvı yağlar, özellikle endüstriyel mahiyette bazı margarinler) yüksek oranda trans yağ içermektedir. Zararlı olduğu bilinen bu ürünleri toplumda esas olarak genç yetişkinler, üniversite öğrencileri, çocuklar ve düşük gelire sahip aileler tüketmektedir.
BİRÇOK HASTALIĞI TETİKLEYEBİLİR
• Sağlığa zararları nelerdir?
Yapay trans yağlar kanda LDL kolesterol (kötü kolesterol) ve trigliserid düzeylerini ve buna bağlı olarak da koroner kalp hastalığı ve inme riskini arttırır. Ayrıca tip 2 diyabet, insülin direnci, metabolik sendrom, kilo alımı ve obezite, bazı kanserler (meme, pankreas, kolon, prostat), cinsel işlev bozuklukları ve kısırlık, erken doğum, gebelik hipertansiyonu, bebekte görme ve sinir sitemi gelişiminde bozuklukları, Alzheimer gibi bazı sinir sistemi hastalıkları (bilişsel fonksiyonlarda bozulma) ve çocuklarda alerjik hastalıkların (saman nezlesi, atopik dermatit, alerjik astım, egzema) riskini de arttırmaktadır.
• Türkiye'de hastalık ve ölümlere ilişkin nasıl bir tablo var?
Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) 2014 yılı ölüm nedeni istatistiklerine göre Türkiye'de ölüme sebep olan ilk altı hastalık grubu sırasıyla 1'inci dolaşım sistemi hastalıkları yüzde 40,4, 2'inci iyi huylu ve kötü huylu tümörler yüzde 20,7, 3'üncü solunum sistemi hastalıkları yüzde 10,7, 4'üncü endokrin-beslenme ve metabolizma ile ilgili hastalıklar yüzde 5,1, 5'inci dışsal yaralanma nedenleri ve zehirlenmeler yüzde 4,3, 6'ncı sinir sistemi ve duyu organları hastalıkları yüzde 4,4. Bunun yanı sıra Türkiye' de lipid bozuklukları hala genel bir sağlık problemi olmaya devam etmektedir. Erişkin nüfusta her 10 kişiden 3'ünde hiperkolesterolemi, her 2 kişiden 1'inde HDL- kolesterol düşüklüğü, her 3 kişiden 1'inde trigiliserid yüksekliği bulunuyor.
MÜMKÜN OLDUĞUNCA KAÇININ
• Peki trans yağların zararlarından korunmak için neler yapılmalı?
Yapay trans yağların zararlı etkilerinden korunabilmek için diyetle mümkün olduğunca az alınmaları önerilmektedir. Dünyada ilk olarak 2003 yılında Danimarka yapay trans yağ kullanımına sınır getirmiştir ve yönetmeliğe yiyeceklerin 100 gram yağ veya sıvı yağ başına 2 gram yapay trans yağ içerebileceğine dair hüküm koymuştur. 2018 yılında Amerika ve Kanada'da trans yağlara sınırlama getirmiştir. AB komisyonu da yakın zamanda trans yağ kısıtlaması için taslak metin hazırlamış ve parlementoya sunmuştur. Taslak 2021 yılına kadar trans yağ kısıtlamasının tamamlanmasını hükme bağlamaktadır. Ülkemizde de en önemli ölüm nedeni olan kalp ve damar hastalıklarından korunmak, sağlıklı ve uzun ömürlü nesiller yetiştirebilmek için zararlı etkileri bilinen yapay trans yağların diyette mümkün olduğunca azaltılması ve üst sınırın dünyadaki örneklere benzer şekilde yasal bir çerçeveyle belirlenmesi hedefimizdir.
