• Ülkemizde tütün kullanımı azalıyor mu artıyor mu?
Ne yazık ki artıyor. 2018 sonu verilerini derlediğimizde 2003 yılında yüzde 32 olan sigara kullanım oranı; 2012'de yüzde 23'lere kadar gerilemişken, son 5 yılda yeniden artışa geçerek yüzde 26'ya ulaştı. Dünya Sağlık Örgütü ve Dünya Akciğer Vakfı'nın katkılarıyla hazırlanan Tütün Atlası, her yıl 65 binden fazla insanın tütün ürünleri nedeniyle hayatını kaybettiği ülkemizde, 10-14 yaş arasında 190 bin çocuğun sigara içtiğini ortaya koyuyor. Tütün Atlası verilerine göre, Türkiye'de 15 yaş üstü erkeklerin yüzde 39.5'i, kadınların ise yüzde 12.4'ü sigara kullanıyor. Ancak bu artışla ilgili şunu söyleyebilirim: İstatistikler de tam anlamı ile gerçeği yansıtmıyor. Çünkü bunlar resmi satış istatistikleri. Bugün herkes çok iyi biliyor ki, kaçak tütün, kaçak sigara sarma o kadar yaygınlaştı ki, tiryakiler bir çuval tütün, kağıt ve filtre satın alıp, 20 – 25 liralık bir sarma makinesi ile günde 400-500 sigara sarabiliyorlar. İhtiyacı dışında olanı da komşusuna arkadaşına sarıp ihtiyacını gideriyor.
• Sigara tüketimi neden bu kadar artıyor, bunun ekonomik ve sosyal nedenleri ne?
Yoksulluk, işsizlik, göçler, toplumda ötekileştirmenin ve toplumsal şiddetin anormal şekilde artması, insanların sigaraya sarılmalarına neden oluyor. Sigara dumanı beyne gittiğinde geçici bir süre mutluluk hormonu salgılıyor. Sonra bir daha bir daha derken işte bu beyinde salgılanan hormonlar bizi bağımlı hale getiriyor. Bu hormonları üreten merkez daha sonra tembelleşiyor ve sigara bir paketten iki pakete üç pakete mecburen çıkarılıyor. Burada kazanan kim tabii ki çok uluslu tütün şirketleri. Hastalık, kanser, akciğer hastalıkları iş gücü kayıpları derken sigara bağımlılığı yurt dışı ilaç bağımlılığına dönüşüyor. Ulus ötesi firmalar sana sigara satarken, yine bazı ulus ötesi firmalar sana sigaranın yol açtığı hastalıkları iyi eden ilaçlar satıyorlar.
DÜZ PAKET TARTIŞMALARI
• Sigarayla ilgili paket tartışmaları yaşanıyor, düz paket nedir, neden bu kadar önemli?
Araştırmalar, tütün ürünlerindeki endüstri markalarının ve görsel çekiciliği yüksek paket tasarımlarının, tütün kullanımının zararları hakkında bireyleri yanlış yönlendirdiğini, tütün kullanımını özellikle gençler arasında daha cazip hale getirdiğini ve tütün ürünlerindeki sağlık uyarılarının etkisini azalttığını ortaya koymuştur. Sigara paketi bir çeşit taşınabilir reklam panosudur. Sigaranın parlak ve akıl çeldirici paketi kaldırıldığında ortaya öldürücü tütün ürünü çıkar. Dünya Sağlık Örgütü Tütün Kontrolü Çerçeve Sözleşmesi'nde düz paketi; paketler ve ambalajlar üzerinde standart bir renk ve yazı biçimi ile basılacak marka ve ürün ismi (düz paketleme) dışında logo, renk, marka simgesi veya promosyon bilgisi kullanılmasını kısıtlayıcı veya yasaklayıcı önlemler şeklinde tanımlamıştır.
• Düz paketin yüzde 78 sigara tüketimini azalttığı hangi ülkede görüldü?
Avustralya Aralık 2012'de dünyada düz paket uygulamasını başlatan ilk ülke olmuştur. Ülke, üretici düzeyinde 1 Ekim 2012'den, perakende satışta da 1 Aralık 2012'den itibaren tek tip paketi zorunlu hale getirdi. Avustralya'da uygulama sonrasında tütün ürünlerinin çekiciliğini azalttığı, sağlık uyarılarının daha etkili olduğu ve paketlerin yanıltıcı olmasına engel olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Yapılan diğer araştırmalara göre Avustralya'da düz paket uygulamasının hayata geçirilmesiyle beraber sigara bırakma hattını arayan kişilerin sayısı yüzde 78 artmıştır. Diğer ülkelerde de benzer başarılar görülüyor.
• Düz paket dümdüz bir paket mi olacak, yoksa üzerinde yine çarpıcı hastalık fotoğrafları olacak mı?
İşte bana göre de en kafa karıştıran konu bu. Eğer dümdüz kahverengi bir paket olacaksa, sigara endüstrisi buna bayılır. Yok eğer Avustralya'nın da yaptığı gibi üzerinde çarpıcı sigaranın yol açtığı hastalık fotoğrafları olacaksa o zaman caydırıcı olacağı kesin. Ancak bu konuda da bir fikir birliği olduğunu sanmıyorum. Sağlık Bakanlığı açıklamasında olumsuz uyarıların zamanla kanıksanacağını ifade ederek, hastalık görüntülerinin yer almamasının daha iyi olacağı söyleniyor. Şöyle ifade edilmiş, 'Düz paket uygulamasıyla ile ilgili çalışmalar değerlendirildiğinde düz paket uygulamasına en kısa sürede geçilmesinin yararlı olacağı anlaşılmaktadır. Böylece, sigara üreticileri sigara paketleri üzerinde sigara uyarılarına ayırmak zorunda oldukları alanın dışında kalan alanı satmaya çalıştıkları sigaranın reklamını yapmak için kullanamazlar. Böylelikle, aynı anda sigara ile ilgili hem olumlu hem de olumsuz mesajlar içeren sigara paketleri sigara kullanıcıları için kafa karışıklığı olmaktan çıkmış olur. Sigara paketleri üzerinde yer alan uyarıların etkinliği ile ilgili diğer bir konu ise bu uyarılara tekrar tekrar maruz kalınması sonucu bu uyarıların kanıksanmasıdır.'
• Peki siz ne düşünüyorsunuz?
Biz TÜDEF olarak dümdüz bir paketin sigarayı bırakmada yararlı olacağına inanmıyoruz. Üzerinde tütünün yol açtığı hastalık fotoğrafları olan paketlerin daha caydırıcı olacağını savunuyoruz. Zaten Avustralya'da yapılan da bu uygulama.
DİĞER TEDBİRLER
• Türkiye'de sigara tüketimini azaltmak için alınması gereken başka tedbirler var mıdır?
Biraz öncede belirttiğim gibi toplumsal refahı, toplumsal mutluluğu sağlamak için ötekileştirme politikalarını terk etmek gerekiyor. İnsanlar meraktan ve özenti ile sigaraya başlasa da sıkıntılarını hafifletmek için devam ediyorlar. Hayat pahalılığı, geçim sıkıntısı sigara tüketimini arttırıyor. Sigarayı bırakmak için Sağlık Bakanlığı çeşitli ilaçlar dağıtmaya başladı. Bu da çare değil. Bu ilaçlar içinde yurt dışına para ödeniyor. Sigarayı bırakmak için mutlaka kent merkezlerinde dernekler ve yerel yönetimlerin denetiminde grup terapileri yapılacak sigaranın zararları anlatılacak etkin ve basit bırakma yöntemleri anlatılacak, eğer kişi bırakamıyorsa o zaman hekim kontrolünde ilaca başlayacak. Kuşkusuz gençleri tütüne götüren yolların yüzde 90'ı nargile kahvelerinden geçiyor. Gençler orada sigara içmeseler bile tütün dumanına maruz kalıyorlar. Bunun sonucunda da hafif bir alışkanlık başlıyor, ilk nargile denemesinde 5-6 sigaraya eşdeğer nargile tütünü zaten bağımlılığı başlatmaya yetiyor bu duruma dikkat etmek gerekir
