Jandarma Teşkilatı’nın hukuki temelleri, 14 Haziran 1869’da yürürlüğe giren "Asakir-i Zaptiye Nizamnamesi" (Askeri Kolluk Tüzüğü) ile atıldı. Bu nizamname ile her ilde piyade ve süvari personelinden oluşan "zaptiye alayları" kurularak zabıtanın görev ve yetkileri tanımlandı. 1839’dan itibaren devlet arşivlerinde “jandarma” adı ve “jandarma tayin kararnameleri” bulunması, teşkilatın bu tarihte kurulduğunun kabul edilmesine yol açtı.
Modernizasyon Çabaları
Sadrazam Sait Paşa’nın girişimleriyle, 1877-1878 Osmanlı-Rus Savaşı sonrası modern bir zabıta teşkilatı oluşturmak amacıyla İngiltere ve Fransa’dan subaylar getirildi. Bu süreçte, 20 Kasım 1879’da “seraskerlik” makamına bağlı “Umum Jandarma Merkeziyesi” kuruldu. 1908 İkinci Meşrutiyet sonrası, Rumeli’deki başarıları dolayısıyla teşkilat yeniden yapılandırılarak 1909’da “Umum Jandarma Kumandanlığı” adıyla Harbiye Nezareti’ne bağlandı.
Cumhuriyet Döneminde Yeniden Yapılanma
Jandarma birlikleri, Birinci Dünya Savaşı (1914-1918) ve Kurtuluş Savaşı (1919-1922) dönemlerinde hem iç güvenliği sağladı hem de cephelerde yurt savunmasına katıldı. Cumhuriyet’in ilanından sonra birçok devlet kurumu gibi Jandarma Teşkilatı da yeniden düzenlendi. 1930’da çıkarılan 1706 sayılı Jandarma Kanunu ile bugünkü hukuki statüsüne kavuştu. 1937’de “Jandarma Teşkilat ve Vazife Nizamnamesi” yürürlüğe girerken, 1939’da teşkilat dört ana grup halinde yeniden yapılandırıldı: Sabit Jandarma Birlikleri, Seyyar Jandarma Birlikleri, Jandarma Eğitim Birlikleri ve Okullar.
Görev ve Sorumlulukların Artışı
1956’da yürürlüğe giren 6815 sayılı Kanun ile sınır, kıyı ve kara sularının korunması görevi Jandarma Genel Komutanlığına devredildi. 1961’de Ankara’da ilk Jandarma Bölge Komutanlığı kuruldu. 1968’de Diyarbakır’da faaliyete geçen Jandarma Havacılık Birliği, teşkilatın gökyüzündeki gözü oldu. 1983’te yürürlüğe giren 2803 sayılı Kanun, teşkilatın görev ve yetkilerini belirledi. 1993’te Ankara’da kurulan Jandarma Kriminal Daire Başkanlığı, suç ve suç delillerinin bilimsel yollarla araştırılmasında önemli rol oynuyor.
İçişleri Bakanlığına Bağlanma
15 Temmuz 2016’daki darbe girişiminin ardından çıkarılan 668 sayılı Kanun Hükmünde Kararname ile Jandarma Genel Komutanlığı, 27 Temmuz 2016’da İçişleri Bakanlığına bağlandı. Bu değişiklikle birlikte, teşkilatın görev ve yetkileri daha etkin bir şekilde sürdürülmeye devam ediyor.